روانشناسی اعتیاد
ارسال شده در: 1396/1/28 از دسته مطالب: عمومی
روانشناسی اعتیاد
چکیده:
این تحقیق با توجه به اهمیت مسئله اعتیاد در جامعه بویژه در بین نسل جوانان وبا هدف روانشناسی و تذکر بیشتر مجموعه علل و عوامل اعتیاد و مسائل مربوط به جوانان واهمیت نقش روانشناسی در مقوله پیشگیری از این معضل و بلای خانمانسوز صورت گرفته است وبا توجه به نتایج بدست آمده که همگی نشان از اهمیت مسأله و تاثیر بسزای روانشناسی در پیشگیری از اعتیاد دارد ، مبادرت به ارائه پیشنهاداتی نظیر توجه بیشتر به مقوله همیاری جهت تقویت مشارکت بیشتر افراد جامعه ، توجه به وفاق اجتماعی و همگرایی جوانان با ایجاد تشکل های جوانان و شناخت استعدادهای آنها ، بهبود وضع اشتغال ، نظم و امنیت اجتماعی ، بزهکاری و مهاجرت جوانان ، توجه هر چه بیشتر به مناطق حاشیه ای ، تفهیم و تقویت بحث خودشناسی و روانشناسی و ارتباط آن در بین جوانان و بالاخره توجه مضاعف به برنامه ریزی جهت گذران هرچه مطلوب تر اوقات فراغت جوانان گردیده است .
مقدمه:
تا به کی باید نشست و اشک چشم وآه و ناله هزاران زنانی را که شوهرانشان و یا کودکانی که پدرانشان و یا پدر و مادرانی که فرزندانشان به دام اعتیاد ، این بلای همه جا گیر افتاده اند را تماشا کرد و تأسف خورد؟ آیا قدرتی هست که بتواند جلوی این غول ظالم و بلای خانمانسوز را که بنیان جامعه ، خانواده و زندگی فردی را متزلزل ساخته و آثار و نتایج سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی مهمی را موجب شده بگیرد؟
حال باتوجه به مطالب فوق و همچنین علاقه وافر به سلامت جامعه ، خانواده و فرد و اعتقاد به اینکه اعتیاد در مصرف سوء مواد مخدر برای نوع بشر در طول تاریخ یک بلای بزرگ بوده و می باشد که عوارض سوء بسیاری از جمله فقر اقتصادی و اجتماعی و بروز بسیاری از بزه کاری ها بویژه در بین نسل جوان و آنهم در این موقعیت و شرایط از کشورمان که بیش از نیمی از جمعیت کشور را قشر نوجوان وجوان شکل می دهند، اینجانب را برآن داشت تا تحقیقی تحت عنوان روانشناسی اعتیاد در بین نسل جوان ، آنهم با هدف آگاهی بخشیدن هرچه بیشتر به جامعه و دستیابی به راهکارهایی عملی از جنبه روانشناسی برای کاهش مصرف سوء مواد مخدر در جامعه بویژه دربین نسل جوان انجام دهد .تحقیق مذکور نتیجه مطالعه تئوریک و عملی در رابطه با اعتیاد می باشد که امید است مفید فایده واقع شود.
بیان مسئله:
یکی از مهمترین مسائل و معضلاتی که از گذشته دور و درحال حاضر، جامعه بشری را تهدید می کند ، پدیده اعتیاد و مصرف سوء مواد مخدر است که دارای پیامدهای سنگین مختلفی در ابعاد سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و روانی در سطوح مختلف جامعه در بین نسل جوان می باشد.
هم اکنون طبق آمار و اطلاعات موجود در سطح جهان 214 میلیون معتاد وجود دارد ، که طبق آمار ارائه شده از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در کشورمان در حال حاضرقریب به 1 میلیون و 200 هزار نفر به مواد مخدرمختلف اعتیاد داشته و 800 هزار نفر بصورت تفننی از این مواد استفاده می کنند که اکثراً جوان می باشند . با توجه به این گزارش در کشورمان نسبت به کل جهان قریب به 6/5 % درصد اعتیاد به مواد مخدر داشته و 7/3 درصد بصورت تفننی استفاده می کنند که مجموعاً قریب به 2% از کل جمعیت کشور و قریب به 1% از کل جمعیت جهان با این بلای بزرگ دست به گریبان هستند ، طبق مطالعات انجام شده این آمار نشان از کاهش سن اعتیاد در کشورمان را دارد . به طوری که میانگین سن اعتیاد در سالهای قبل 35 تا 36 سال بود . اما این رقم در شرایط کنونی به 27 تا 29 سال رسیده است . همچنین براساس برخی برآورده های آماری 10% جمعیت معتاد کشور زیر 35 سال می باشد 1 که تمامی موارد نشان از حساسیت موضوع دارد.
ضرورت واهمیت تحقیق:
با توجه به اینکه اعتیاد با ابعاد متعدد ودرحال حاضر به عنوان یک مسأله اجتماعی مهم و با ویژگیهایی از قبیل جوان شدن گروه معتادان ، مصرف گروهی توسط جوانان ، همه گیر شدن ، خروج از انحصار طبقاتی خاص ، تنوع طلبی در نوع ماده در یک زمان ، مخفی بودن ، دشواری درمان ، عدم موفقیت در مبارزه و ... که همگی نشان از اوضاع وخیم مسأله داشته و جامعه و افراد انسانی را به شدت مورد تهدید قرار داده و لذا ضروری است تا برای اینکه بهتر بتوان به اقدامات پیشگیرانه و مبارزه و مقابله با آن پرداخت ، سعی در آگاهی بخشیدن (آموزش) و درپی آن تشویق مداخله فعال تمامی بخشهای جامعه اعم از دولتی و غیر دولتی و ... ویا عبارتی ساده تر عزم ملی ( مشارکت فراگیر )در راستای رسیدن به جامعه ای سالم و پویا داشت ، صورت گرفته است .
اهداف تحقیق:
درحالت کلی ، بررسی نظری وعلل و عوامل اعتیاد و پیامدهای آن و نیز مسائل مربوط به جوانان و ارتباط بین آنها و درحالت خاص ، دستیابی به راهکارهایی مناسب برای پیشگیری از مصرف سوء مواد مخدر بویژه دربین نوجوانان و جوانان با تاکید بر نقش روانشناسی از اهداف مهم این تحقیق می باشد.
روش تحقیق:
روش تحقیق مورد استفاده ، روش اسنادی یا کتابخانه ای است .لذا محقق سعی کرده با مطالعه و بهره گیری از منابع و تحقیقات انجام شده در ارتباط با موضوع و واقعیت های موجود اقدام به جمع آوری و تنظیم مجموعه حاضر بنماید.
تعریف مفاهیم:
1- اعتیاد(Addiction)
اعتیاد در مفهوم کلی عبارتست از «خود را وقف عادتی نکوهیده کردن یا ابتلای اسارت آمیز به ماده ای ـ مواد مخدر ـ که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان بخش شمرده می شود.2
2- جوان(Young)
جوان با توجه به ویژگیها و اختصاصاتی که در منابع مختلف مطرح شده به کسی اطلاق می شود که از نظر سنی در شرایطی که بلوغ نام دارد قرار گرفته که البته به واسطه عوامل طبیعی و ژنتیکی مشخص می شود و در جوامع مختلف متفاوت است و در این دوران تا رسیدن به دوره بزرگسالی که نقطه پایانی آن با توجه به شرایط اقتصادی واجتماعی نظیر ازدواج و اشتغال که باز هم در جوامع مختلف متفاوت است مشخص می شود ، دارای الگوههای رفتاری خاص خود ویا به عبارتی بهتر خرده فرهنگ هایی است که بواسطه آنها سعی در مطرح نمودن خود دارد. همچنین جوان کسی است که از اوقات فراغت و تاثیرپذیری بیشتر و همچنین استقلال طلبی برخوردار می باشد.
3- آموزش(Education):
آموزش در کلی ترین کاربرد یعنی تعلیم فکری و اخلاقی و رشد شخصیت و توانایی های ذهنی افراد مورد نظر ، که از آن می توان در پایداری حیات اجتماع ، تحولات بنیادی در سطح اجتماع و ... بهره برد. همچنین آموزش شامل روشهای تأثیرگذاری بر رفتار انسان می شود. بگونه ای که رفتار را با الگو های قابل قبول سازمان اجتماعی سازگار کرده و منجر به نوعی فرهنگ دهی و فرهنگ سازی می شود.3
4- پیشگیری:
معنی لغوی پیشگیری یعنی« جلوگیری از وقوع یک اتفاق» . از نظر بهداشتی پیشگیری عبارتست از مداخله ای مثبت و اندیشمندانه برای مقابله با شرایط مضر قبل از اینکه منجر به اختلال وناتوانی شود.4
امامفهوم پیشگیری در رابطه با اعتیاد« یعنی بکارگیری اقداماتی که منجر به کاهش ابتلای افراد به اعتیاد می شود ». پیشگیری شامل اقداماتی برای کاهش عواملی که افراد را در معرض خطر قرار می دهد و افزایش عواملی که افراد را از مصرف مواد حفظ می کند.5 لذا هرچه بیشتر بتوان به شناخت این عوامل نائل شد بیشتر می توان به موفقیت دست یافت.
ادبیات تحقیق:
1- اعتیاد
اعتیاد را به عنوان یک پدیده چند عاملی یا چند بعدی می توان از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار داد که به اعتقاد روانشناسان دروازه ورود به آن به عنوان پدر آسیبهای اجتماعی دیگر سن نوجوانی و جوانی است . زیرا در این دوران فرد با توجه به ویژگیها و اختصاصات خاصی که دارد ، آمادگی و تأثیر بیشتری نسبت به محیط اطراف و شرایط موجود دارد.
جامعه شناسان معتقدند : « نیاز هرجامعه به مواد مخدر نشانه انحطاط و سقوط آن جامعه است و به عقیده سیاستمداران جهان ، برای تسخیر مملکتی و تضعیف و تصاحب ملتی ، هیچ عاملی بهتر از تریاک نیست . آنها معتقدندبرای مقلوب ساختن ملتها یک کیلو تریاک و یک حلقه وافور از چندین تانک و هزاران توپ مؤثرتر است .6
1/1- علل اعتیاد
برای اینکه بتوانیم مسأله ای را از طریق روانشناسی حل کنیم بهتر است ابتدا علل و عوامل بوجود آورنده آن را بشناسیم . اعتیاد به عنوان یک مسأله اجتماعی دارای علل بوجود آورنده مختلفی است که عبارتند از:
ü وراثت: والدین معتاد احتمال اینکه فرزندان معتاد داشته باشند بیشتر است .
ü خستگی: خستگی ناشی از کارهای سنگین و یا مداوم منجربه استفاده از مواد مخدر می شود.
ü خواب: بی نظمی در خواب بویژه شب بیداری منجر به استفاده از مواد مخدر می شود.
ü کمبودهای جنسی: افرادی که از رابطه معمولی برخوردار نیستند ، دچار اعتیاد می شوند.
ü افراط در روابط جنسی: این عمل باعث ضعف قوای روانی و نیز قدرت جسمی و در نتیجه گرایش به مواد مخدر است .
ü تقلید: برخی ازپدیده های اجتماعی بواسطه تقلید رواج می یابند که اعتیاد نیز از آن جمله است وتقلید در بین جوانان بیشتر است .
ü ناکامی ها: شکست وناکامی در زندگی برخی افراد که تحمل کمتری دارند موجب گرایش آنها به اعتیاد می شود .
ü استقلال طلبی جوانان:چون بسیاری از خانواده ها واطرافیان جوانان نمی توانند همگام با رشد و تغییرات جوانان گام بردارند بین آنها تعارض پیش می آید و جوانان جهت رسیدن به استقلال شخصی دست به کارهای متفاوت و ناهنجار می زنند.
ü وجود مواد مخدرو یا در دسترس بودن آن
ü مهاجرت واختلافات فرهنگی
ü وجود گروههای سودجو
ü وجود گروههای معتاد
ü اعتیاد همسرو افراد خانواده
ü پاشیدگی نظام خانواده
ü حرفه ای هایی که در ارتباط با مواد مخدر هستند
ü تجویزات پزشکی
ü نقش رسانه های گروهی
ü ثروت بیش از اندازه
ü فقر مالی
ü بیکاری
ü سهل انگاری دولتها
ü استعمار7
2/1- عوارض اعتیاد:
اعتیاد دارای مضرات بسیاری از جنبه های مختلف جسمی ، روانی ، اجتمای ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی است که به اختصار عبارتند از :
1- ناتوانی در فراگیری مهارتها و کاربرد متناسب آنها که منجر به کاهش تولیدات فردی ، خانوادگی و ملی می شود.
2- افزایش سلطه واستثمار قدرتهای بیگانه و لطمه به خودکفایی جامعه.
3- به مخاطره انداختن سلامت و رشد سایر اعضاء خانواده و جامعه واختلال در ایفای نقش سازنده آنها در جامعه.
4- معتاد به قوانین جامعه توجهی ندارد .( عدم توجه فرد معتاد به قوانین جامعه و بعبارتی قانون شکنی)
5- بی تفاوتی افراد معتاد در جریانات سیاسی
6- اشاعه بیش از بیش جرم و جنایت از قبیل : سرقت ، قتل و فسادو ...
7- حق کشی و دریافت رشوه توسط کارمندان معتاد.
8- تهی شدن فرد معتاد از ارزشهای اخلاقی و اجتماعی .
9- تأثیر در جنین و نسل (سقط جنین و تولد کودکان ناقص الخلقه)
10- سرطان ریه.
11- تقلیل فهم و فکر شخص معتاد.
12- اختلال در سیستم باروری و نامرتب شدن عادت ماهانه زنان.
13- تقویت بی علاقگی جنسی در مردان.
14- تبدیل خودآگاهی به خود فریبی در فرد معتاد.
15- خروج ارز جهت خرید مواد مخدرو خرید دارو برای درمان معتادین و امراض ناشی از آن.
16- تأثیر سوء در بافتهای مغزی و افزایش آمادگی آسیب رسانی و حتی خودکشی.8
2- جوانان
در ارتباط با جوانان و مسائل مربوط به آنها توجه و دقت کافی در امر جامعه پذیری بسیار حائز اهمیت می باشد . بسیاری از صاحبنظران معتقدند که :« فرایند جامعه پذیری جوانان ، مستقیماً وابسته به نظام آموزشی می باشد . در سالهای دوم ، سوم و چهارم دبیرستان ، پایگاههای جامعه پذیری دانش آموزان شکل می گیرد . هرشبکه و گروه ، دراین سالها جامعه پذیری را تسریع می کند .9
از آنجا که جامعه پذیری نیز بطریقی تحت تأثیر شرایط منطقه ای و محلی قرار دارد، آموزش های لازم باید متناسب با مناطق در حال بحران باشد . به طور کلی آنچه مهم است شناخت دوره نوجوانی و جوانی ، اقتصاد پویا و بستر اجتماعی مناسب با رشد و توسعه مشاغل حرفه ای می باشد که در این راستا ، مؤسسات آموزشی می توانند با تربیت دانش آموزان ودانشجویان در سطوح مختلف شرایط مناسب را فراهم آورند . لذا مؤسسات اجتماعی شرایط فرهنگی و وضعیت مناسب آموزشی را ایفا خواهند کرد.
جوانان وخرده فرهنگ ها:
در تمام دورانها جوانان از خرده فرهنگ ها و الگوهای رفتار خاص خود برخوردار بوده اند که در سرنوشت آنها نقش تعیین کننده داشته اند . در این شرایط می توان به عنوان مثال از مواردی چون مدگرایی (پوشش لباس)، طرز محاوره ، پرداختن به موسیقی(نسبت به شرایط سنی متفاوت) ، استفاده از موتور برای تفریحات برای برنامه های مهیج ، ورزش جهت نمایش قدرت و استفاده از مواد مخدر ، دخانیات و الکل نام برد ، که برای ساماندهی هرچه مناسب تر ضرورت دارد تا توجه جدی به این امر بویژه اعتیاد بشود . زیرا اعتیاد تحت تأثیر جنبه های جسمانی بوده وعاملی است در جهت از خود بیگانگی وعدم تعلق به جامعه و به همین خاطر توجه به سه نکته ذیل در خصوص اعتیاد ضروری است :
1- جوانان عمدتاً با نمایش ها واعمال خطرناک سعی در مطرح نمودن خود دارند . به عنوان مثال فعالیت های آنان در خیابان ها در سنین16-18 سالگی .
2- گرفتن گواهینامه رانندگی در سن 18 سالگی و مطرح نمودن خود برای اشتغال که البته با مشکل بیکاری مواجعه می شوند .
3- محدودیت ورود به دنیای بزرگترها و عدم توانایی برای به نمایش گزاردن تجارب خود در سنین 22 و23 سالگی .
جوانان وبحران هویت :
هویت عبارت از آگاهی شخص نسبت به اینکه کیست و به کجا می رود . هویت شخص یک ساختار روانی – اجتماعی است . یعنی هم شامل طرزفکر و عقاید فرد است و هم شکل ارتباط فرد با دیگران را می سازد . اگر هویت جوانی در طول زمان و براساس تجربیات حاصل از برخورد صحیح اجتماعی ایجاد شود و جوان بتواند خود را بشناسدو از دیگران جدا سازد ، تعادل روانی وی تضمین می شود . ولی اگر سرخوردگی و اعتیاد جایگزین شود ، به جای تماس با مردم ، جوان گوشه گیر و منزوی شده و به جای تحرک به سکون گراید و به جای خودآگاهی و تعیین هویت مثبت ، درنقش خود دچار ابهام شود .هماهنگی و تعادل روانی وی به هم می خورد وبه بحران هویت دچار می شود . بحران هویت ارتباط فرد با والدین را نیز دستخوش تغییر می کند . در این حال نوجوان معمولاً علی رغم نیاز شدیدتر به دوستش و تفاهم متقابل مورد هجوم وانتقاد قرار می گیرد .همین امر موجب می شود که نسبت به دیگران و والدین خود دچار تضادها و کشمکش های ضدو نقیض شود .10 وبرای اینکه خود را از این شرایط رها سازد سراغ گروه دوستان و همسالان می رود و به قولی برای احساس آرامش اقدام به اعمالی خلاف هنجارهای جامعه از جمله استعمال سوء مواد مخدر می نماید . زیرا عدم انطباق بین سطح انتظارات جامعه و خانواده از فرد وبالعکس باعث می شود در ابعاد روانی وزیستی فرد افراط و تفریط صورت گیرد و بعبارتی بهتر ، فرد دچار سرخوردگی وبحران شود و نهایتاً اقدام نابهنجاری صورت دهد.
جوانان و خودشناسی:
بنا به فرمایش امام علی (ع) ،« معرفت نفس ، مطلوبترین و مفید ترین معرفت هاست» و جوانان بواسطه اینکه با خودشناسی می توانند سفر به اعماق روح داشته و به شناخت قوت وضعف دنیای درون خویش نائل شوند . نسبت به آن علاقه بیشتری نشان می دهند . زیرا خودشناسی علاوه براین دارای آثار سودمند دیگری نظیر : خداشناسی ، خودسازی، خودشکوفایی ، خودپذیری و روش سازگاری با خود و پذیرش این واقعیت که دارای سازمانی باز و تحول پذیر می باشند ، است .
حصول صحیح خودشناسی دارای راهکارهای عملی از جمله موارد ذیل می باشد:
§ ترتیب دادن گفتگوهای صمیمانه با دوستان و همسالان جهت آشنایی بیشتر با روحیات یکدیگر.
§ثبت وضبط یادداشت های روزانه .
§دقت و نازک اندیشی یا تفکر با ظرافت بویژه در خلوت در رابطه با حالات درونی.
§مطالعه کتابهایی با زبان ساده ولی علمی و مبتنی بر واقعیت ها در ارتباط با خودشناسی .
§برگزاری میزگردها ونشست های علمی ، بحث آزاد جوانان در رسانه های گروهی.11
روانشناسی ترک اعتیاد:
اعتیاد از جنبه های مختلفی با بیماری (روانی وجسمانی) در ارتباط است. بعضی از بیماران برای تسکین یا بهبودی خود به داروهای روانگردان روی می آورند وحالاتی که بعد از استعمال داروها در شخص بوجود می آید دارای علایمی است که در برخی از بیماریهای روانی نیز قابل مشاهده اند . همچنین مصرف مداوم مواد مخدر ابتلا به بیماری های جسمانی و روانی را بدنبال دارد. رابطه بین اعتیاد وبیماری را می توان به شکل حلقه علت و معلولی زیر نشان داد.
بیماری= اعتیاد= بیماری
اعتیاد
1- بیماریها موجب گرایش به اعتیاد می شوند:
برخی از اعتیادها در نتیجه مصرف مداوم داروهای خواب آور ویا سایر داروها مسکنی است که بعد از عمل جراحی در بیمارستان ها و یا برای تسکین بعضی از امراض صعب العلاج مورد استفاده قرار می گیرد. کثرت افراد مبتلا به مواد مخدر که جزء گروه انحرافات اخلاقی هستند به اندازه ای است که اعتیاد را جزیی از خصوصیات سایکوپاتها (psychopathic) برشمرده اند. بعضی از افراد این گروه انحرافشان در نتیجه ضعف های شخصیتی است که از رفتارهای غیرعادی والدین در کودکی آنها و نارسایی هایی در تربیت های اولیه ایشان ناشی می شود ، برای تکوین شخصیت و رسیدن آن به مرحله ای نسبتاً کامل وجود شرایطی در زمینه رشد از هرجهت ضروری است و ایجاد گرایش به اعتیاد با چگونگی تربیت و پرورش افراد در خانواده ها بدون ارتباط نیست . همچنین افرادی که از یک همانند سازی سالم برخوردار بوده و آموخته اند که برای مشکلات خود از وسایل دفاعی مناسبی استفاده کنند به انحرافات کمتر گرایش نشان می دهند.
البته تعادل روانی و سلامت روحی کیفیتی نیست که فرد بتواند در مراحل مختلف زندگی آن را ثابت نگه دارد وحتی در طول روز نیز متناسب با پیشامدها دستخوش نوساناتی می شود . ولی سیر مدارج شخصیتی و رسیدن به مرحله پختگی به مدد شرایط مختلف تربیتی و همانند سازی سالم و دست یافتن به بینش روانی در حدی که شخص بتواند بصورت دقیق تری به امتیازات و ضعفها و سایر خصوصیات خود پی برده ، آنها را درک وقبول کند ، موجب می شود که « تصور از خویشتن » به گونه ای ثابت و کم نوسان در آنها بوجود بیاید و این امر کمک می کند تا فرد مقابل ناملایمات وارزیابی وجود خود که( اغلب توسط شخص مورد سنجش قرار می گیرد) کمتر دچار اشتباه شده و تعادل روانی وی تا حدودی حفظ گردد.
سیر مدارج تکامل شخصیتی از دوران طفولیت آغاز می گردد. در آن هنگام که شخص اراده واختیار کافی برای کنترل وتغییر محرک های محیطی نداردو نمی تواند تأثیری بر آنها داشته باشد، والدین ومربیان بیشترین سهم را دررشد وتکامل شخصیتی فرد برعهده دارد. نمونه های متفاوتی از روش های تربیتی درهرجامعه ای قابل مشاهد ه است که اغلب بدون آگاهی از عواقب سوء آن توسط والدین اعمال می گردد. مثلاً مادرانی که بیش از حد به کودکشان توجه داشته و دائم از آنها پرستاری می کنند ، مانع می شوند تا طفل در جریان وقایع و مشکلات قرار گیرد و به آزمایش و تجربه آنها بپردازد . از این روی درحل معضلات آینده زندگی دچار مشکلاتی خواهد شد. همچنین والدینی که ثبات عاطفی نداشته یا فوق العاده زورگو مستبدند ، اغلب فرزندانشان را از خود طرد می کنند ، به پیشرفت های کوچک آنها قانع نیستند و در این مورد اندیشه کمال گرایی دارند .چه بسا درآینده فرزندان خود را برای قبول اعتیاد مستعد گردانند . همچنین تغذیه و سایر رفتارهای دیگر مادر در پرورش اطفال ، در آینده زندگی روانی اطفال دارای سهم بسزایی است و موجب پی ریزی برخی اعتیادات در کودکی می شود .
فروید معتقد است که هرفردی برای تکوین شخصیت خویش باید مراحلی را طی کند . بنیاد شخصیتی فرد در دوران طفولیت و کودکی پایه گذاری می شود ومحرک های محیطی نسبت به وی در آن زمان ها حائز کمال اهمیت است .
لیبیدوی نوزاد (انرژی و نیروی نهاد وی)در اولین مرحله زندگی در دهان متمرکز گردیده است و راحتی وآرامش طفل منوط به ارضای غریزه مکیدن است که معمولاً روزانه 2 تا 3 ساعت انجام می گیرد . درصورتی که کاهش این مدت ،ناراحتی هایی برای طفل بدنبال خواهد داشت . محدودیت هایی که در غریزه مکیدن از طرف مادر اعمال می گردد، یا زیاده روی هایی که در شیردادن به بعضی از کودکان مشاهد می شود ( گاهی تا سن 3 تا 4 سالگی به شیرخوارگی و مکیدن پستانک ادامه می دهند) موجب تثبیت لیبیدو در مرحله دهانی می شود12. علاقه به مکیدن در چنینی افرادی به گونه ای دیگر در سنین بالاتر نیز ادامه می یابد و استعدادی برای گرایش به مواد مخدری که بشکلی با مکیدن مربوط می شود در آنها ایجاد خواهد شدو عمل مکیدن وتغذیه از وجود دیگران به گونه ای دیگر به کلیه رفتارهای آنان تعمیم پیدا می کند و بنحوی که وجود مادر ، همسر ، اجتماع و یا هرچیز دیگری را برای تغذیه خود ضروری می دانند . گرایش آنها بدین علت است که این تکیه گاهها به گونه ای می توانند دارای عملی معادل تغذیه وی باشند و محیط، شغل ، اجتماع و الکل می توانند برای آنها همان خواص را داشته باشند .
گزارش پاره ای از پزشکان (که در مراکز درمانی به معالجه الکلی ها پرداخته اند ) حاکی از آن است که اغلب آنها دارای رفتاری نسبتاً کودکانه اند و برخی از آنها همسری را برای ازدواج انتخاب می کنند تا اندازه ای وظایف مادری را انجام داده و از آنها مراقبت نمایند و بدین ترتیب گاهی دارای همسرانی مسن تر از خود خواهند بود .
گروهی از روان شناسان مدعی اند که پیدایش الکلیسم و گرایش به الکل از جهاتی قابل پیش بینی است و با رشد بیشتر روانشناسی به وسیله ابداع آزمون ها و با تکیه بر بیوگرافی شخص می توان افرادی را که در آینده به سوی مواد روانگردانی مانند الکل گرایش پیدا می کنند از قبل مشخص نمود.
2- مواد روان گردان در شخص حالات بیماریهای روانی راپدید می آورند
اگر چه وابستگی به مواد روانگردان گاهی درنتیجه ضعفهای جسمی و بیماریهای روانی است لکن مواد فوق نیزخواصی در خود دارند که حالت جنون را درشخص بوجود می آورند و نظیر آن در مبتلایان به شیزوفرنی قابل مشاهده است . توهمات ، تصورات غیرواقعی و سایر حلات در هردو گروه مشابه هم بوده و دراثر استعمال مداوم ، بی علاقگی شدید نسبت به محیط و پیشرفتهای اجتماعی ایجاد می شود مانند: حالت درخود فرورفتگی (اوتیسم) وبی توجهی به محیط(شیزوفرنیها) . اشخاصی که حشیش استعمال می کنند ، درآنان همان حالاتی بوجود می آید که در حالات کاتوتونیکی و بهت بیماران کاتوتونی وجود دارد.در مسمومیت به الکل حالات مانیک و استعمال کوکائین به نسبت زیاد حالت صرع ایجاد می کند. درتحقیقات دیگری که انجام گرفته است ، در معتادان اختلالات منش مانند پسیکوپاتیک(psychopothic) و سوسیوپاتیک(sociopathic) مشاهده شده است. در طبقه بندی ناهنجاریهای روانی که درسال 1968 توسط روان پزشکان امریکایی انجام گرفت ، اصولاً اعتیادات به عنوان یکی از حالات اختلالات منش شناخته شده است .
فروید خصوصیاتی را که در معتادین وجود دارد (از قبیل احساس نیاز شدید برای تهیه دارو) رجعتی به مراحل اولیه زندگی در روش برطرف ساختن اضطرابهای درونی دانسته است که معتادین به یکی از تکیه گاهها(که اغلب یکی از والدین بوده اند) پناه می برند. در تحقیقاتی که در این زمینه بعمل آمده است ، در معتادین واکنشهای نورتیک(nevortic) مانند اضطراب ، افسردگی ، انزوا و حالات پسیکونورتیک(psychonorothic) مانند نوسانات افسردگی و حساسیتهای عاطفی قابل مشاهده بوده است .
3- مواد روانگردان بیماریزا هستند
علاوه بر موارد فوق ، مصرف متمادی مواد روانگردان در معتادین عوارض واختلالاتی را بوجود می آورد که خاص چنین موادی می باشند. استفاده متمادی از الکل معتاد را به اختلالات روانی ، خواب در بیداری ، هذیان گویی ، توصیف وقایعی که امکان به وقوع پیوستن آن وجود ندارد و توهماتی مبتلا می سازد که مشابه عوارضی است که در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی قابل مشاهده است .
جنون الکلی نیز در اثر اختلالاتی است که به مرور در مراکز عصبی این معتاین ایجاد می گردد. (جنون الکلی در جدول بندی روان پزشکان جزء جنون عضوی پسیکوزها محسوب می شود). در طی آن ، بیماران به یک حالت هذیان گویی شدید که به اختلالاتی در بینایی و شنوایی همراه است دچار می شوند . در این بیماران همچنین حافظه به فراموشی دچار شده ، قدرت یادگیری کارهای جدید در آن کاهش می یابد .
تاکنون ارگانهای مختلف در نقاط مختلف جهان بیش از هر بیماری برای از بین بردن اعتیادات کوشش کرده اند و به موازات این مجاهدت ها اعتیاد نیز در جوامع مختلف رسوخ بیشتری یافته است . بعضی از علل عدم موفقیت آن ها بدین شرح می باشد:
الف) نارساییهای موجود در امرمبارزه با اعتیاد:
اعتیاد امروزه بصورت یک مسأله اجتماعی درآمده است که برای از بین بردن آن جامعه نیز باید به یاری تمام نیروی خود بسیج گردد و دولتها نیز به پشتیبانی آنها این مبارزات مقدس را در رأس اقدامات ضروری خود قرار دهند .
ب) فعالیت های گروههای سودجو:
ارگانهایی که در جلوگیری از نشر مواد مخدر فعالیت دارند اغلب با عواملی روبرو هستند که بطور پنهانی به گسترش اعتیاد دامن می زنند ، ولی دسترسی به آنها که بصورت نامرئی نشر مواد مخدر را تقویت می کنند به سهولت ممکن نیست. عوامل فوق گروهی را تشکیل می دهند که توسعه اعتیاد برای آنها از اهمیت اقتصادی فراوانی برخوردار است .
ج) عدم تمایل معتاد به بهبودی:
اعتیاد در مقایسه با سایر بیماریها دارای مشکلات مخصوص به خود می باشد . دربیماریهای مختلف بیماران برای به دست آوردن سلامت مجدد خود کوشش نموده به پزشک مراجعه می کنند ، ولی معتادین کمتر میل ورغبتی در این امر از خود نشان می دهند.
د:تغییرات بیو لوژیکی در معتادین:
بعضی از محققین در این زمینه عقاید خاصی را ابزار می دارند.به نظر آن ها یکی از علل عدم موفقیت در امر بهبودی معتادین مربوط به تغییرات بیو لوژیکی است که در مراکز مغز به وجود می آید . بدین شرح که استعمال مواد اعتیاد آور توسط معتادین که به کمک داروها با روش ترضیه مصنوعی به تسکین آلام ورفع احتیاجات و غرایز و کسب لذت می پردازندو موجب تشدید یکی از مراکز مغز گردیده ودر نتیجه لذت و خوشی در شخص تولید می کند و به مرور این مرکز لذت در مغز بر اثر تحریکات مداوم توسعه بیشتری پیدا می کند که در نتیجه انگیزه احتیاج به تحرک مرکز فوق در شخص بوجود آمده ، در وی یک نوع غریزه مصنوعی تشکیل می گردد. قدرت غریزه جدید کمتر از سایر غرایز اولیه بشر مانند رفع گرسنگی ، خواب و امیال جنسی نیست و در مقایسه با تنشهای حاصله از محرومیت از نیاز های اولیه و بازگیری مواد مخدر اهمیت و شدت آن آشکار می گردد.
نتیجه گیری:
اعتیاد یکی از مهمترین پدیده های جهانی است که در حال حاضر جوامع مختلف را در ابعاد متعدد مورد تهدید قرار می دهد .بویژه کشورمان را که دارای جمعیت جوان با نسبت بالایی است و دستیابی به ویژگی های نو و با اهمیت نظیر : جوان شدن گروه معتادان ، مصرف گروهی توسط جوانان ، تنوع طلبی در مصرف و ... که نشان از توجه جدی بویژه که طبق آمار افزایش جوانان مبتلا به این امر را هم داریم به مقوله روانشناسی ، پیشگیری و درمان ومبارزه داردو طبق دیدگاه جامعه شناسی انحراف نباید به بهانه اعتیاد متوسل به ابزارهای کنترل اجتماعی در رابطه با افراد معتاد بشویم . زیرا ممکن است نتایج این اعمال بیشتر منجر به تقویت و تشدید انحراف فرد معتاد شود.
افراد جامعه نباید اعتیاد را یک عامل کنترل اجتماعی و برچسب تحقیر افراد بدانند ، بلکه باید آن را بعنوان یک بیماری در نظر گرفته و به افراد معتاد کمک کنند تا بتوانند سلامتی خود را بازیابند و زندگی سالمی داشته باشند.
وجود هر پدیده یا معلولی نتیجه حضور علت یا عللی است . لذا برای اینکه در صورت نیاز بتوانیم از بروز معلول جلوگیری نمائیم ، شناخت علت یا علل آن ضروری بنظر می رسد ، از جمله در رابطه با اعتیاد.
با توجه به واقعیات موجود اعتیاد بیش از هرگروهی ، جوانان را مورد تهدید قرار داده که نیاز به توجه بیش از پیش و ارائه راهکارهای مناسب جهت بهبود وضعیت موجود می باشد.
با توجه به بررسی های مختلف چه در قالب پژوهش حاضر و چه دیگر فعالیت ها توسط صاحبنظران امر همگی نمایانگر تأثیر یا حضور چشمگیر عنصر روانشناسی در امر پیشگیری می باشد وجهت دستیابی به نتیجه یا نتایج مطلوب در رابطه با موضوع مطروحه نیاز به رعایت اصول هریک از عناصر تأثیرگذاربا توجه به مباحث ارائه شده ، درمتن می باشد . زیرا عدم توجه کافی به موارد ارائه شده در رابطه با هریک از آنها ، موجب عدم دستیابی به هدف یا اهداف مورد نظر می باشد و احتمال شکست را افزایش می دهد.
پایان
پی نوشت ها:
1. اعتیاد به مواد مخدر غم نامه ای پایان ناپذیر – به مناسبت روز جهانی مبارزه با مواد مخدر ، روزنامه جمهوری اسلامی.
2. نیکلاس آبرکرامبی وهمکاران – فرهنگ جامعه شناسی ، ترجمه : حسن پویان(تهران، انتشارات چاپخش، چاپ دوم، پائیز 1370، ص 24)
3. گولد جولیوس و ویلیام ل . کوکب ، فرهنگ علوم اجتماعی ، ترجمه : باقر پرهام و همکاران، ( تهران ، انتشارات مازیار ، چاپ اول 76، ص 249)
4. آفرین رحیمی موقر، پیشگیری اولیه از اعتیاد، تهران ، انتشارات سازمان بهزیستی ، زمستان 75 – ص 5
5. آفرین رحیمی موقر، راهنمای پیشگیری و درمان اعتیاد،( تهران ، انتشارات سازمان بهزیستی ، چاپ دوم 1379 – ص 1)
6. شاکرمی ،عبدالحسین ، مواد مخدر واعتیاد(تهران انتشارات گوتنبرگ،1368) ، ص 37
7. ایرج وصالی ، اطلاعات علمی، سال اول ، شماره 21 ، سوم مرداد 65 ، صص 7-5
8. شاکرمی ،عبدالحسین ، مواد مخدر واعتیاد(تهران انتشارات گوتنبرگ،1368) - صص 206-199
9. رسول ربانی – جامعه شناسی جوان ( تهران – انتشارات آواری نور – چاپ اول 1380) ، ص 48
10. آفرین رحیمی موقر، راهنمای پیشگیری و درمان اعتیاد،( تهران ، انتشارات سازمان بهزیستی ، چاپ دوم 1379 – صص 9و8
11. برای اطلاع بیشتر ، ر.ک: «خودشناسی » نشریه مرکزی ملی جوانان – ص 35
12. روانشناسی شخصیت از دیدگاه مکاتب . دکتر سیروس ایزدی